Нядоля Заблоцкіх - Страница 20

К оглавлению

— Высып у балейку, — наймічцы загадаў.

— А куды яго? — пра Клемку пытаецца Язук.

— Хай астаецца. Толькі на сваім хлебе. Пакуль наложыцца… А там — будзем бачыць.

— А як, пане, з кватэраю будзе?

— Кухня прасторная…

— От, дай божа вам здароўя!

— Пашыўся ў паны Язучок, — сказалі ў Баркаўцох, як убачылі старога Філончыка, аднаго едучы дадому.

І з твару і з натуры адмяніўся Язучок, у Хлюпску пабыўшы. На другое лета, як прыехаў вялікадневаць да бацькі, па веніку вусы прывёз, — такія доўгія і пушныя яны ў яго.

Калі пра што распытваліся, гаварыў мала — больш слухаў ды «ну ізвесна» казаў.

За навіну яму былі яшчэ тыя вусы, і Клемка ўсё губы аддзімаў, нашатырваў іх.

Цяпер няма такога звычаю, а даўней запасвалі каровы. Даўней людзі адны адных баяліся: каб не ўраклі жывёлу, каб благія ёй вочы не пашкодзілі, каб не збягалася млека, услед не кісла, як толькі падоіш карову. Першы дзень кажан сам свой набытак у поле гнаў. І варагоў, і каб жывёла адна адну не папрасаджвала, глядзелі: разбароньвалі, калі тыя возьмуцца бароцца.

Пакуль гнаць у поле, зрабіла Язучыха так, як даўней усе людзі рабілі: наліла ў дайніцу свянцонай вады, звязала мяцёлку з акалотных каласоў, каб пакрапіць набытак. На дварэ ўжо!

— Сю-поле… Сю-поле… — як песню, голасам цягнуў Язук.

Выгнаў ён «чарну» і «рыжу», а «рабы» не чапаў.

— Хай яшчэ тыдзень які ў хляве пастаіць. Будзем у поле пушчаць, як цялё адсадзім, — пра «рабу» яшчэ ў хаце казаў ён Язучысе.

Быў дзень людзям на дзіва.

Выйшаў Клемка на ганак. Стаў, пастаяў, паглядзеў, а тады дастае з кішэні футарал. З таго футарала сінія, нязнаныя ў Баркаўцох, акуляры дастае. Чапляе іх на нос, закладае драты за вушы.

Несла Язучыха сваю дайніцу з крапідлам. Заўнялася. Пазірае на сына, а сын праз свае сінія куплёныя вочы глядзіць на бацькаў набытак.

— Эта что за звяры такія? — пытаецца сын у мацеры.

Пастаўляла тая на яго вочы.

— Што табе?.. Ці не прыступіла што? Году няма, як з дому, і ўжо свая карова зверам падалася. Да там жа, у тваім Хлюпску, рана-вечар пастушкі гэтага «звера», як ты кажаш, на павадкох з пашы на пашу водзяць.

Дастаў Клемка драты з-за вушэй. Прыняў ад вачэй сіняе шкло. Кажа:

— Чорт яго ўсё ў галаве дзяржаць будзет. За гэта ўрэмя мы окала мудрэйшых вяшчэй аціраліся.

Злажыў і назад у футарал палажыў свае куплёныя вочы. І ад тых дат скрозь зямель пайшлі яны. Першы і апошні раз людскаваліся на Клемкавым носе.

XІ

Калі вы, таварыш чытач, нікуды ні на які сход не спяшаецеся, ніякага дакладу, справаздачы, спрэчак не маеце на гэты час, давайце ад Заблоцкіх, ад Філончыкавых пойдзем далей у канец, Баркаўцы паглядзім.

Вы бачыце тую трэцюю ад канца хату. Старэнькая — ледзь у духу, ліпіць от, пакуль ветрам не знясе. Па-даўнейшаму з прычолкамі, без закотаў крыта. На погляд, добрага хлява не варта гэта хата, а жыве ў ёй пан Змышлевіч — не абы-хто. Ён, Юстап і Язук — от і ўся варожая нам у сучасны момант класа: баркаўчанскія багатыры.

Таварыш чытач!

Не глядзіце, што ў аднаго толькі Язука новая, чыстая, як звон, хата і каламажка на жалезным хаду, a рэшта баркаўчанскіх багатыроў у гнілой парахні жывуць і ў панарадах, што гной возяць, на кірмашы ды на фэсты ездзяць. Не ў хатах, не ў каламажках рэч, a ў эксплуататарскай чыннасці…У наеды, — гэтак, надта ж брыдка, даўней звалі такіх багатыроў.

Гіляры Змышлевіч — на ўсю вёску адзіны шляхціц. Пакінуў жа чорт такога насення ў Баркаўцох на завод. Толькі дрэннае яно трапіла ў нашы людзі — не флянцуецца, новых атожылкаў з зямлі не пушчае. Гіляры ў свайго бацькі быў адзіны сын, а ў яго самога і зусім сыны не ўдаюцца — адны дочкі. На пшык сыходзіць фамілія. Сам Гіляры кажа:

— Чортава насенне, — на свае дзеці. — Толькі круціць хвастом, пакуль ушчэпіцца за каторага. Хаця б хутчэй з дому выкруціцца — аднаго глядзяць. Гэта табе не сын, што да смерці бацьку дахавае, памяць пра яго ў дальшы, прышлы свет панясе.

Жыў Гіляры і надалей моцную надзею меў: некалі нешта павінна быць. Але не было сыноў, не было каму бацькаву славу і сорам па ягонай смерці ў людской памяці кратаць. На прымакі павінна была сысці гаспадарка.

— Ды што прымакі?! — не раз сам сабе казаў Змышлевіч.

Прагнуў ён, каб хоць які мала-веле пакінуць знак, каб і па яго смерці ведалі, што жыў, нешта рабіў гэтакі чалавек, Гілярава імя і прозвішча каб прыбрыдала, слухаючы, людзям. І ніякага ўрачыстага здарэння, апрача смерці, не дабраў Змышлевіч. Не так, як іншыя — ён з рызыкаю наважыў у зямлю пайсці: добры і даўгавечны там даць сабе прытон. І гэтым пра сябе памяць пакінуць думаў.

Так, на прымакоў не спадзеючыся, гэтай вясны пан Змышлевіч быў за сталярку ўзяўся. Яшчэ падлеткам быўшы, давялося яму ў дваровага стальмаха за памагатага быць. От ён тады ў стальмашні і налажыўся гэблік у руках трымаць, з пілкаю ды з долатам як абыходзіцца, сёе-тое ў паяздзе паправіць мог. А потым ужо дома сталярку, бандарку Гіляры сам праз сябе дайшоў, як рабіць: кемкае ён меў вока. От яму цяпер гэта ўмельства і згадзілася.

Нацягаў Гіляры ў падпаветку дубовых дошак — добрую, панскую з іх узяўся труну майстраваць. І нагадзіўся якраз Юстап Заблоцкі на гэту работу. Прыйшоў ён да Змышлевічаў пазычыць жалезняка здохлае свінчо закапаць. Пачуў стук у падпаветцы. Зайшоў туды. Ажно ў Гіляра ўжо, можна сказаць, і па рабоце. Асталося толькі шкляною папераю пацерці, каб гладзей было. Ужо века збіваў ён.

— Памажы, божа, — Юстап майстру дае.

— На векі вякоф аман, — той адказаў.

Недачуў Гіляры. Падалося яму, што Заблоцкі, шляхечы яго гонар шануючы, далікатнага «пахвалёнага» яму даў.